Long COVID en de overgang - het verband uitgelegd

De relatie tussen menopauze en Long COVID is aangetoond

Long COVID treft vrouwen significant vaker dan mannen, en vooral vrouwen tussen de 40 en 60 jaar lopen het hoogste risico op Long COVID. (1 en 2) In deze leeftijdsgroep is er een overlap met de (peri)menopauze.

De Britse arts Louise Newson is gespecialiseerd in hormonen en is voorvechter van betere menopauzezorg. Als oprichter van de Newson Clinic, de stichting Newson Education en de gratis Balance app wijdt zij zich aan het verbeteren van bewustwording, voorlichting en toegang tot wetenschappelijk onderbouwde zorg en behandelingen met hormonen. Zij onderzocht het verband tussen Long COVID en hormonen en behandelt vrouwen met deze problematiek. (3 en 4) Dr. Newson heeft de Engelse vertaling van dit artikel gecontroleerd en goedgekeurd.

De meest voorkomende Long COVID klachten (en ze lijken op perimenopauze en menopauze klachten)

Volgens C-support, de Nederlandse stichting die werkt in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) aan de nazorg voor COVID patiënten, zijn de meest voorkomende klachten van Long COVID:

Uitputtende vermoeidheid
Concentratieproblemen en vergeetachtigheid
Hersenmist (brain fog)
Overgevoeligheid voor licht en geluid
Kortademigheid
Hoofdpijn
Somberheid en prikkelbaarheid
Slaapproblemen
Spierpijn
Duizeligheid

In totaal zijn er inmiddels zo'n 200 verschillende klachten bekend. Veel mensen hebben wel 10 tot 15 van deze klachten tegelijk. (5)

Het coronavirus beïnvloedt de eierstokken via de ACE2 receptor

Stichting Long COVID stimuleert onderzoek naar de oorzaken en behandeling van Long COVID. Op hun website vind je dit onderzoek van Dr. Newson (4): https://www.stichtinglongcovid.nl/hormonale-disbalans. Dr. Newson geeft hierin een verklaring hoe Long COVID en hormonen met elkaar verbonden zouden kunnen zijn. Het coronavirus hecht zich namelijk aan de ACE2 receptoren (angiotensineconverterend enzym 2) om cellen binnen te dringen. Dit gebeurt in samenwerking met het TMPRSS2 enzym (type II transmembrane serine protease).

In de eierstokken en andere voortplantingsorganen zijn relatief veel ACE2 receptoren en TMPRSS enzymen aanwezig. Namelijk in circa 80% van de cellen van de eierstokken. Dit is vergelijkbaar met de hoeveelheid receptoren en enzymen in de longen (14). ACE2 receptoren zijn de 'deuren' waardoor het corona virus kan binnendringen. De redenatie is dat door de grote aanwezigheid van ACE2 receptoren in de eierstokken, het COVID virus zich daar makkelijk kan nestelen en de cellen kan infecteren.

Deze aanwezigheid beïnvloedt het functioneren van de eierstokken. Wanneer de COVID infectie zich in de eierstokken nestelt kan op deze manier dus een hormoontekort (progesteron, estradiol en testosteron) ontstaan of een bestaand tekort versterkt worden, waardoor (peri)menopauzale klachten ook versterkt kunnen worden.

Een hormonaal tekort kan leiden tot een verstoorde menstruatiecyclus of tot hormonale klachten / overgangsklachten.

Voor vrouwen met een hormoontekort in de perimenopauze of menopauze kan dit herstel vertragen na een COVID infectie of de start betekenen van Long COVID.

Overigens kunnen vrouwen van elke leeftijd hiermee te maken hebben. Het onderzoek van Wu geeft aan dat er geen verschil was in expressie van ACE2 receptoren en TMPRSS2 receptoren tussen oudere en jongere vrouwen en ook in de omvang van de ei-voorraad in de eierstokken (14); dit betekent dat de klachten ook kunnen optreden bij jongere vrouwen. Het lijkt niet mogelijk om te voorspellen wie harder getroffen kan worden. De kans dat vrouwen die al hormonale klachten ervaren harder geraakt worden is wel aanwezig.

De beschermende rol van oestradiol op de eierstokken

Dr. Newson legt verder uit dat het hormoon oestradiol (een van de oestrogenen) een beschermend effect heeft zodat het COVID virus niet in de eierstokcellen terecht komt. Want eenmaal in de cellen vermenigvuldigt het virus zich. Daarnaast remt oestradiol ontstekingen en ondersteunt het het immuunsysteem.
Bij vrouwen die te weinig oestradiol hebben kan het virus dus zich makkelijker vermenigvuldigen. Dit kan langdurige COVID-klachten verergeren.
Een onderzoek liet zien dat veel menstruerende vrouwen merken dat hun Long COVID-symptomen het ergst zijn vlak voor of tijdens hun menstruatie. Precies op hetzelfde moment als oestradiolniveaus van nature het laagst zijn. (15) Ook rapporteerden veel vrouwen na een COVID-infectie veranderingen in hun menstruatie: een minder regelmatige cyclus of lichtere bloedingen.

Een kip-en-ei verhaal: Long COVID en (peri)-menopauze versterken elkaar

Je zou kunnen zeggen dat dit een kip-en-ei verhaal is:

Vrouwen in de peri-menopauze kunnen meer risico hebben op Long COVID omdat ze minder oestradiol hebben.
Tegelijkertijd kan een te laag oestadiol gehalte ervoor zorgen dat sommige vrouwen zieker worden van COVID en herstel langer duurt omdat ze die natuurlijke bescherming van estradiol missen.

Dit maakt duidelijk dat er overlap bestaat tussen Long COVID- en hormonale / perimenopauzale klachten en dat de één de ander kan versterken.

Een laag Testosteron niveau speelt een rol bij Long COVID

Behalve oestradiol zien ook steeds meer artsen wereldwijd in onderzoeken dat het testosterongehalte te laag is bij vrouwen met Long COVID. (4 en 6)
Testosteron is niet alleen een mannelijk hormoon – vrouwen hebben het ook nodig, zij het in kleinere hoeveelheden dan mannen. Ook dit hormoon heeft een ontstekingsremmende werking. Naarmate vrouwen ouder worden, daalt hun testosterongehalte.

Vrouwen met Long COVID blijken bovendien een lager testosterongehalte te hebben dan vrouwen zonder Long COVID. (6)

Een verlaagd niveau aan testosteron kan onder meer leiden tot:

Vermoeidheid en minder energie
Concentratieproblemen en vergeetachtigheid
Sombere gevoelens
Gewrichtspijn en spierzwakte

Dit zijn ook de eerder genoemde meestvoorkomende Long COVID klachten. Dr. Newson maar ook andere internationale artsen zien dat veel vrouwen met Long COVID en een testosterontekort baat hebben bij suppletie met lichaamseigen testosteron. (4, 6 en 7)

Aanbevolen behandeling van Long COVID

Dr. Newson adviseert dat artsen eerst de perimenopauze en testosterontekort zouden moeten uitsluiten alvorens de diagnose Long COVID te stellen.
Op de site van C-support staat overigens ook: “het is belangrijk dat een andere medische oorzaak of verklaring van uw klachten wordt uitgesloten voordat er over post-COVID [= Long COVID] kan worden gesproken.” (8)
Dr. Newson en andere artsen vinden dat vrouwen met klachten die passen bij zowel Long COVID als de (peri)menopauze eerst lichaamseigen hormoonsuppletie (HST) gegeven zouden moeten worden om te kijken of (bepaalde) klachten verbeteren. (4)

Dit laatste wordt ook aangeraden door de Nederlandse gynaecoloog en overgangsspecialist Dorenda van Dijken. Op de website van PostCovidNL (Nederlandse patiëntenorganisatie) is te lezen dat Dr. van Dijken adviseert om 3 maanden hormoonsuppletie op proef te vragen aan je huisarts bij vermoeden van een combinatie van long COVID en overgangsklachten. (9) (NB. In Nederland is de informatie rondom testosteron en de relatie met long COVID nog niet overal bekend.)

Aanvullende aanpak gebaseerd op de bevindingen van laag testosteron

Dr. Newson en andere Engelse artsen zoals Dr. Sarah Glynne gaan nog verder op basis van de bevindingen rondom het verband tussen Testosterontekort en Long COVID. Zij dienen in sommige gevallen ook testosteron toe en raden aan om dit 6 maanden te proberen om te zien of dat verbeteringen oplevert. Overgangsklachten kunnen al 5-10 jaar beginnen voordat de menstruatie stopt. Artsen zouden daarom alert moeten zijn op symptomen die passen bij een hormoontekort, ook bij jongere vrouwen met long COVID aldus Dr. Newson.
Als er contra-indicaties zijn voor HST, zoals bijv. een geschiedenis van borstkanker, is doorverwijzing naar een gespecialiseerd menopauzearts aan te raden.

De darm-brein verbinding: het microbioom en Long COVID

Eén interessante Long COVID-klacht die extra aandacht verdient, is de verergering van darmklachten.
Het COVID virus kan de beschermende laag van de darmwand beschadigen en ook de darm-hersen-as verstoren. Dit kan ontstekingen in de darmwand veroorzaken en veranderingen in het darmmicrobioom teweegbrengen. Dit laatste wordt een dysbiose genoemd. (4, 5 en 6)
Naast spijsverteringsproblemen (zoals o.a. een opgeblazen gevoel en obstipatie) heeft dit nog meer gevolgen. Neurotransmitters zoals serotonine -het 'gelukshormoon' dat ook belangrijk is voor slaapprocessen-, worden grotendeels in de darmen aangemaakt. Een verstoorde darmfunctie kan dus de aanmaak van neurotransmitters verstoren en zo de werking van serotonine negatief beïnvloeden. (6 en 10)
Verlaagd oestradiol in de perimenopauze heeft vaak ook een negatieve invloed op de darmen: veel vrouwen ervaren een opgeblazen gevoel als klacht in de (peri)menopauze (11) en daarmee op de aanmaak van neurotransmitters. Tegelijkertijd ervaren vrouwen in de (peri)menopauze vaak slaapproblemen.

Ook op dit gebied kunnen vrouwen met Long COVID én in perimenopauze dus dubbel getroffen worden.

Post-vaccinatie syndroom

Tenslotte is het ook interessant om te zien dat vergelijkbare klachten als bij long COVID ook worden gerapporteerd na een coronavaccinatie. Van de mensen die dit sinds 2021 aan C-Support rapporteerden, is de grootste groep vrouw (ruim 60%) met een leeftijd tussen 40 en 70 jaar.
Op de C-Support site staat dat patiënten zich vooral aanmelden met de volgende langdurige klachten na vaccinatie: “Vermoeidheid, concentratie- en geheugenproblemen. Er is ook een groep patiënten dat zich met één of enkele specifieke klachten meldt.
Mensen met klachten na vaccinatie hebben gemiddeld last van 10 verschillende klachten.” Dit wordt soms ook wel het post-vaccinatiesyndroom genoemd en is door verschillende onderzoekers en artsen beschreven, maar de gezondheidszorg heeft er nog geen sluitend antwoord op. (12 en 13)
Bij vermoeden van dit post-vaccinatie syndroom zou je, afgaande op bovenstaande redenaties en adviezen, ook kunnen overwegen om HST te proberen.

Samenvatting

Er bestaat duidelijk overlap tussen Long COVID-klachten en perimenopauzale klachten. Bij vrouwen van 40-60 jaar kunnen beide elkaar versterken, wat leidt tot ernstiger symptomen die langer aanhouden. Hormoon Suppletie Therapie (HST waarbij oestradiol en progesteron wordt gebruikt), mogelijk aangevuld met testosteron, kan vrouwen verlichting bieden. Het is belangrijk dat artsen alert zijn op deze samenhang tussen hormonale schommelingen en Long COVID, en eerst hormonale tekorten uitsluiten voordat ze de diagnose Long COVID stellen. Aangezien er geen test bestaat om vast te stellen wat er precies speelt, wordt door diverse artsen in binnen- en buitenland HST aangeraden om te zien of klachten verminderen. Sommige internationale artsen raden daarnaast ook testosteron aan.

Een positieve ervaring met HST, inclusief testosteron:

Na een covidbesmetting in 2020 liep Sandra Long COVID op. Ze had in totaal zo’n 35 klachten waarbij het grote gebrek aan energie, de vermoeidheid en impact op haar brein de grootste invloed hadden op haar leven. Ze vertelt dat ze in 5 jaar tijd de volgende artsen en therapeuten bezocht:

1 bedrijfsarts
3 verschillende huisartsen in 6 consulten
1 neuroloog en neuroloog assistent
1 internist
4 fysiotherapeuten
3 ergotherapeuten
2 orthomoleculair artsen
2 revalidatie artsen
2 psychologen
2 jobcoaches
1 energetisch therapeut

Ze gaf jaarlijks meer dan €1500 uit aan onder andere: float sessies in een magnesiumbad, de Epiphora Methode, neurofeedback sessies, op maat gemaakte oordoppen en een speciaal gevormd kussen om het lichaam te ondersteunen. Verder ook 2 brillen op sterkte en zooltjes voor in de schoenen. Ook slikte ze diverse supplementen en LDN (low dose naltrexon).
Dit alles hielp Sandra soms slechts tijdelijk of helemaal niet.

In het afgelopen jaar heeft ze slechts één arts bezocht: een Belgische Leefstijlarts & Menopauze Expert, die volgens Sandra met haar kennis en begeleiding “gehakt heeft gemaakt van haar 35 klachten!”. Deze arts schreef haar HST voor, inclusief testosteron. Door de combinatie van deze 3 hormonen merkte ze pas echt verschil, waarbij vooral testosteron voor haar gevoel een positieve rol heeft gespeeld. Ze vertelt dat ze nu weer activiteiten kan ondernemen zonder dat ze daar naderhand klachten van ondervindt. Ook is ze weer gestart met spieropbouw en het verbeteren van haar conditie, en zet ze weer stappen op de arbeidsmarkt. Deze dingen waren de afgelopen jaren niet mogelijk.

Dr. Louise Newson: arts en voorvechter van vrouwengezondheid

Dr Louise Newson is huisarts, hormoon specialist en loopt voorop in de transformatie van de wereldwijde menopauze zorg. Als de oprichter van de Newson Clinic en de not-for-profit Newson Education, wijdt ze zich aan het verbeteren van bewustzijn, scholing en toegang tot wetenschappelijk onderbouwde hormonale zorg. Met lezingen, een uitgebreide bibliotheek vrij toegankelijke artikelen en een opleidingsprogramma voor de gezondheidszorg, geeft ze zowel vrouwen als artsen de kennis die zij nodig hebben.

Ze heeft verschillende boeken geschreven over de overgang en is Sunday Times bestselling author. Daarnaast is de host van Engeland's best beluisterde medische podcast. Dr Newson heeft als doel om de toekomst van vrouwengezondheid te verbeteren.

Ze is lid van de Menopause Taskforce van de Britse overheid. Ze wordt beschreven als de “arts die de menopauze revolutie heeft gestart”. Ze heeft prijzen gewonnen voor haar opleiding, podcast en literatuur. Ze legt zichzelf toe op het bekend maken van alle aspecten van hormonale gezondheid. Haar missie is om voor álle vrouwen toegankelijke informatie te bieden die is gebaseerd op wetenschappelijk bewijs zodat vrouwen geholpen worden om zelf in staat te zijn keuzes te maken over hun eigen gezondheid. Met haar werk heeft ze een hele generatie de regie teruggegeven over behandeling, lichaam en geest, doordat zorg in de overgang als belangrijk onderdeel wordt gezien van vrouwengezondheidszorg. Hier vind je de website.