4. Wat is Hormoon Suppletie Therapie (HST)

Hormoonsuppletie is het aanvullen van de weggevallen hormonen. 

Het verschil tussen 'synthetische' hormonen en 'bio-identieke' of 'lichaamsidentieke' hormonen

Toen rond 1930-1940 de hormoonsubstitutie werd uitgevonden, was de medische industrie nog niet in staat om de molecuul-grootte van de progesteron-molecuul precies op hetzelfde formaat te maken als het formaat dat door het lichaam van de vrouw zelf wordt aangemaakt. Dit proces is pas later ontdekt. Dit heet microgeniseren. Hierdoor is het nu mogelijk om gemicrogeniseerd progesteron te gebruiken. De gemicrogeniseerde progesteron past veel beter bij een vrouwenlichaam.

Om oestrogeen te produceren werd in de beginjaren gebruik gemaakt van urine van drachtige paarden. Dit is niet dezelfde oestrogeenmolecuul als vrouwen zelf maken en nodig hebben. Je begrijpt vast dat hoe beter de molecuul die wordt toegediend lijkt op de molecuul die je zelf maakt, hoe beter de werking van de producten! 

Inmiddels wordt de Oestradiol uit de wortels van yam-planten gehaald; geheel plantaardig en met de grootste overeenkomst met de oorspronkelijke molecuulvorm die door onszelf werd gemaakt.

Synthetische hormonen hebben voor een groot deel dezelfde werking als de huidige lichaamseigen producten, maar ze hebben daarnaast ook veel nadelen. Daarom hebben we een lijst gemaakt met producten die je WEL wilt hebben en producten die je NIET wilt hebben. Dit is nodig omdat in de richtlijnen voor (huis)artsen de synthetische middelen als eerste keuze worden aangegeven, terwijl deze veel negatieve eigenschappen hebben die de lichaamseigen varianten niet hebben. Hier vind je een overzicht van de lichaamseigen / bio-identieke medicijnen.

Bio-identieke / lichaamsidentieke hormonen geven de meeste voordelen

HST is het aanvullen van de ontbrekende hormonen die door het lichaam zelf niet meer worden aangemaakt door lichaamsidentieke (of bio-identieke) hormonen. Alle drie de hormonen kunnen worden aangevuld. Per hormoon zijn er verschillende toedieningsmogelijkheden.

Transdermaal: dit betekent door de huid. Het voordeel van transdermaal gebruik is dat de medicatie via de huid in de bloedbaan wordt opgenomen waardoor het niet via het spijsverteringskanaal en de lever wordt gevoerd. Hierdoor wordt de lever ontzien en is er geen kans op trombose. Het nadeel is dat de huid een lastige barrière is en elke vrouw heeft een andere huid. Hierdoor kan de hoeveelheid die door de huid wordt opgenomen per vrouw anders zijn.

Oestrogeen en Testosteron kan via de huid worden toegediend.

De transdermale toediening van oestrogeen is mogelijk is 3 verschillende vormen:

1. Spray
   
2. Gel
   
3. Patch (pleister)
   

Testosteron

Testosteron wordt door middel van een gel via de huid toegediend. Dit is een gel die is gemaakt voor mannen, vandaar dat de dosering heel anders is dan in de bijsluiter staat. Officieel mag testosteron in Nederland niet voor vrouwen worden voorgeschreven alleen bij een totaal gebrek aan libido. Men noemt dit dan een 'off label'-voorschrift. Het wordt voorgeschreven voor een doel waar het niet voor is bedoeld. Veel artsen werken hier niet aan mee.

Probleem in de optimale transdermale behandeling in Nederland

Op dit moment wordt door artsen geen rekening gehouden met de verschillen in opname door de huid die kunnen bestaan tussen vrouwen. Veel artsen sturen op dit moment nog op basis van ‘maximale dosis’ en niet op het ‘verminderen van klachten’. Onze stichting maakt zich hard om erkenning te krijgen en onderbouwing aan te leveren voor de verschillen in opname die bestaan tussen verschillende vrouwen en huidtypen, en de noodzaak om hier rekening mee te houden in de keuze van de dosis. Zoals bij schildklierproblemen de dosis schildklierhormonen individueel wordt vastgesteld op basis van het verdwijnen of terugkeren van klachten, moet dit bij HST op dezelfde manier worden ingeregeld: de dosis aanpassen tot de klachten zijn verdwenen. 

UPDATE 18 december 2024: er is wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd dat aantoont dat verschillende vrouwen oestrogeen toegediend via de huid daadwerkelijk verschillend opnemen. Dit onderzoek toont aan dat sommige vrouwen minder van de werkzame stoffen in hun bloed krijgen, en het spreekt voor zich dat wat je niet in je lichaam opneemt ook geen effect zal hebben! 

Dit onderzoek ontkracht de stelling dat het toedienen van een hogere dosis Oestrogeen een gezondheidsrisico vormt, waar we vrouwen tegen moeten beschermen. Want deze ‘bescherming’ van de vrouw blijkt te leiden tot het in stand houden van te lage Oestrogeen-levels, waardoor gezondheidsklachten dus blijven bestaan. Dit beschermt de vrouw niet. Integendeel; dit brengt haar gezondheid in gevaar. Het huidige beleid van veel gynaecologen, namelijk het verzachten van deze ‘rest’-klachten met antidepressiva, klinkt met deze kennis ook zeer onlogisch. Het ligt meer voor de hand om bij vrouwen die kampen met een slechte opname via de huid eerst te starten met het ophogen van de dosis oestrogeen. Er is nu geen wetenschappelijke reden meer om dit na te laten.

"Some women need higher and off-label doses of oestradiol to absorb the same amounts as other women using lower doses." 

In de UK en VS is het uitgangspunt voor artsen om te behandelen met de laagst mogelijke dosis die alle klachten wegneemt; hierbij wordt geen maximum genoemd. In de UK is de startdosis vastgesteld op 2 pompjes gel. In Nederland wordt deze startdosis van 2 pompjes gezien als de maximale dosis. Dit is niet logisch. 1 pompje gel voorziet het lichaam in het geval van goede opname, van maximaal 35 pg/ml oestrogeen, dus 2 pompjes bieden in het beste geval van optimale opname via de huid 70 pg/ml.
Tijdens de menstruele cyclus varieert de oestradiol waarde in het bloed ruwweg tussen 20 en 700 pg/ml, met een mediaan (voor de gemiddelde vrouw) van 100 pg/ml. Het lichaam is gewend aan deze waarden en er is geen enkel onderzoek dat aantoont dat deze waarden een gevaar opleveren op latere leeftijd. Het is niet verbazingwekkend dat voor veel vrouwen 2 pomjes oestrogel slechts een druppel op de gloeiende plaat is.

Met het aanhouden van een maximum van 2 pompjes gel, zijn vrouwen met een normale opname vaak al niet goed geholpen, laat staan bij vrouwen met een slechtere opname, of vrouwen die tijdens hun vruchtbare jaren al meer oestrogeen produceerden. Klachten gaan niet over of keren terug. Dit kan bij vrouwen leiden tot ernstige paniek en wanhoop. Pas als artsen kijken naar het effect van de dosis en niet naar de dosis zelf, dan kunnen we bouwen aan een gezonde toekomst voor vrouwen. Het oplossen van restklachten met antidepressiva, is erg onwenselijk. Bovendien bestaat voor deze keuze geen enkel wetenschappelijk onderzoek dat deze aanpak ondersteunt. Bij het afwijzen van een verzoek om hoger te doseren wordt door artsen vaak aangevoerd dat wetenschappelijk onderzoek ontbreekt dat zegt dat een hoge dosis veilig is. De onjuiste conclusie is dat het dus onveilig zal zijn... Terwijl daar ook geen bewijs van is.

Oraal: dit betekent door de mond. Het voordeel van oraal gebruik is dat de opname zekerder is. Het nadeel is dat er (net als bij de anticonceptiepil) een licht verhoogde kans bestaat op trombose. Oestrogeen en Progesteron kunnen oraal worden ingenomen.

Vaginaal: via de vagina.
Deze route zorgt bij Oestrogeen voor lokale afgifte. Dit wordt vaak gebruikt met bijvoorbeeld een gel of capsule bij urinewegklachten of droogte van de vagina.

Bij progesteron zorgt deze route voor een minder slaperig effect en vaak ook voor een minder duf gevoel in de ochtend. Het voordeel is een hogere effectiviteit van de werkzame stof omdat de capsule niet via het spijsverteringskanaal gemetaboliseerd (omgezet) hoeft te worden. Het nadeel bij progesteron is de ‘rommel’ die veel vrouwen ervaren door het uitvloeien van de restanten van de capsule.

Rectaal: via de anus. Dit kan alleen met progesteron. Het voordeel van deze route is een hogere effectiviteit van de werkzame stof, omdat de capsule niet via de spijsvertering gemetaboliseerd hoeft te worden. 

Progesteron kan dus zowel oraal, vaginaal als rectaal opgenomen worden. In Nederland is dit niet onderzocht, waardoor dit niet is opgenomen in de bijsluiter. Op veel doosjes staat zelfs nog ‘uitsluitend voor oraal gebruik’ of 'vaginale capsule'. Alle vormen van toediening zijn in andere landen wel onderzocht en goedgekeurd. Het kost te veel geld om dit onderzoek in Nederland te herhalen en hierdoor staan deze toedieningsvormen in Nederland niet in de bijsluiter. Er is echter geen verschil in samenstelling van de vaginale capsule (200) en de orale capsule (100). Dit hebben we bevestigd gekregen door de fabrikant Besins.

Progesteron staat erom bekend dat het een slaapverwekkend effect geeft als het oraal wordt toegediend. Dit effect vindt in mindere mate plaats bij rectale toediening en het minst bij vaginale toediening.

Individueel afstellen in SAMENspraak met de arts

De dosis en toediening moet per individu worden afgesteld tot het moment dat alle klachten weg zijn en blijven. 

De effecten van hormoonsuppletie zijn zeer individueel en afhankelijk van de dosering en wisselwerking tussen de verschillende hormonen. Dus de dosering van de twee of drie hormonen moet op elkaar afgestemd worden. Dit is een kwestie van uitproberen, schakelen en goed naar het lichaam luisteren. Dit vraagt ook om een goede samenwerking tussen arts en patiënt, waarbij de arts de input en wensen van de patiënt serieus moet meewegen. In Nederland is momenteel in veel gevallen nog sprake van een hiërarchische verhouding tussen arts en patiënt, waarbij de arts aan de patiënt het te voeren beleid uitlegt. De patiënt heeft weinig tot geen mogelijkheid om inspraak in de besluitvorming te hebben. (uiteraard kennen we ook de verhalen met uitzonderingen waarin dit wel op gelijkwaardige prettige manier ingevuld wordt, vaak in privéklinieken, maar helaas is dit voor veel vrouwen niet bereikbaar vanwege overvolle praktijken of hoge kosten). 

Wanneer de oestrogeendosering omhoog gaat, kan de progesteron ook omhoog moeten. En bij het starten met testosteron is de kans groot dat de oestrogeen-opname daalt. Vandaar dat een vrouw eerst op een voldoende hoge dosering oestrogeen moet zitten om deze daling te kunnen opvangen, om terugkomst van klachten te voorkomen. De dosering moet dan soms alsnog opgehoogd worden.
Elke verandering in dosering moet ten minste 6 weken worden geprobeerd voordat er conclusies worden getrokken. En bij toediening van testosteron kan het effect soms pas na 4 of 5 maanden optreden.

Beginverergering

Veel vrouwen ervaren als ze starten met HST, of wanneer ze de dosis ophogen, een verergering van bestaande klachten, of er ontstaan ineens nieuwe klachten. Dit is normaal. 

Door de tekorten die ontstaan omdat je eigen hormoonproductie afneemt, worden er door je lichaam extra oestrogeen-receptoren aangemaakt. Dit zijn slotjes op je cellen, waar de oestrogeen-moleculen (sleutels) precies op passen. Bij een tekort maakt je lichaam steeds meer receptoren aan, om ook het kleinste beetje oestrogeen wat er in je lichaam nog beschikbaar is, optimaal te kunnen opnemen. Zodra je begint met het aanvullen van oestrogeen, krijg je relatief gezien ineens 'heel veel' oestrogeen binnen (ook als het maar een lage dosering is). Hierdoor krijgen al die receptoren opeens een ongekend grote hoeveelheid oestrogeen te verwerken. Hier reageert je lichaam op, omdat de systemen die oestrogeen nodig hebben, worden geactiveerd. En dat kan in het begin klachtenverergering of nieuwe klachten geven. Na verloop van tijd neemt het aantal receptoren weer af, omdat het overschot aan slotjes niet meer nodig is. Dan zullen de klachten die horen bij de beginverergering verdwijnen. Je moet je lichaam de tijd geven om te wennen aan een nieuwe dosis oestrogeen. Maar de situatie kan erg verwarrend zijn, vooral als je al erg veel klachten hebt en de ‘oplossing’ die je aangeraden krijgt, lijkt het in eerste instantie alleen nog maar erger te maken…!

Er wordt hierom ook aangeraden elke nieuwe dosis minimaal 6 weken de kans te geven te settelen. Na die 6 weken kunnen de oorspronkelijke klachten terugkomen, omdat dan blijkt dat de dosering voor jouw lichaam nog niet voldoende is. Het is dan tijd om op te hogen. Na ophoging kan echter de verergering ook weer optreden. Circa 10% van de dames die aan HST begint, ervaart flinke beginverergering. Het grootste deel van de vrouwen ervaart gelukkig ook een snelle afname van de klachten.

De klachten die optreden als ophogingsverergering kunnen heel vervelend zijn, maar zeker niet elke vrouw heeft hier last van. Geef je lichaam de tijd om te wennen. En hoe vervelend ook, als je eenmaal goed bent ingeregeld op de voor jou goede dosering oestrogeen, dan heb je er jaren plezier van.

Wij kiezen op deze website voor de term lichaamsidentieke hormonen. Dit is hetzelfde als bio-identieke hormonen. De term lichaamsidentiek dekt de lading meer en zorgt voor minder verwarring dan bio-identiek. Het heeft niets met biologisch, biologisch verantwoord of alternatieve geneeskunde te maken, waarmee sommige mensen deze term associëren. Lichaamsidentieke hormonen zijn volwaardige en uitgebreid onderzochte medicijnen die bijdragen aan het in stand houden van een gezond lichaam, deze worden ook gewoon geproduceerd in een fabriek. De overeenkomst is dat dit molecuul de biologische kenmerken van de molecuul heeft die door het vrouwenlichaam zelf wordt geproduceerd.